Eko-fond trenutno sprovodi više važnih javnih poziva – od subvencija za električna i hibridna vozila, preko projekata energetske efikasnosti u domaćinstvima i turističkim objektima, do programa zamjene električnih uređaja i podizanja ekološke svijesti.
Ovo je u intervjuu za Bankar kazao direktor Fonda za zaštitu životne sredine – Eko-fonda, Draško Boljević.
On ističe da je do sada, u okviru velikog EU programa energetske efikasnosti vrijednog 8,8 miliona eura, odobreno preko 4.300 prijava, dok je građanima i privredi već isplaćeno 4,5 miliona eura. Novi javni poziv očekuje se nakon potvrde preostalog budžeta.
„Saradnja sa Slovenijom obezbijedila je 1,5 miliona eura i omogućila subvencionisanje 53 električna vozila, kao i više od 300 mjera energetske efikasnosti, a interesovanje građana i privrede i dalje raste“, kaže Boljević. Dodaje da Eko-fond očekuje da će 2026. godina biti ključna za ulaganja u energetsku efikasnost, obnovljive izvore energije i e-mobilnost, uz poseban fokus na sjever i ravnomjernu regionalnu raspodjelu.
Kada je riječ o prioritetima za 2026, Boljević naglašava da će akcenat ostati na energetskoj efikasnosti, obnovljivim izvorima energije, e-mobilnosti, cirkularnoj ekonomiji i mjerama prilagođavanja klimatskim promjenama.
Koji su trenutno najvažniji javni pozivi koje Eko-fond sprovodi, odnosno planira da realizuje u narednom periodu?
U ovom trenutku Eko-fond sprovodi nekoliko važnih javnih poziva, koji su fokusirani na različite grupe korisnika i strateške oblasti zaštite životne sredine i energetske efikasnosti.
Nevladin sektor – u toku je konkurs za dodjelu bespovratnih sredstava za projekte podizanja svijesti i javnog informisanja o štetnosti upotrebe plastičnih kesa na životnu sredinu. Ovaj poziv je posebno značajan za nevladine organizacije i zajednice koje žele da aktivno doprinesu edukaciji i zaštiti okoline.
Javni poziv privrednim društvima za učešće u projektu zamjene starih električnih uređaja novim energetski efikasnim. Ovaj projekat ima za cilj unapređenje energetske efikasnosti, smanjenje potrošnje električne energije i zaštitu životne sredine kroz odgovorno zbrinjavanje starih uređaja i podsticanje korišćenja savremenih, štedljivijih tehnologija.
Privredna lica / ugostiteljski sektor – aktivan je javni poziv za kvalifikovanje izvođača i realizaciju mjera energetske efikasnosti u domaćinstvima i seoskim domaćinstvima koja pružaju ugostiteljske usluge. Program obuhvata ugradnju termoizolacije, energetski efikasne stolarije, moderne sisteme grijanja/hlađenja, solarne sisteme i fotonaponske panele. Cilj je unapređenje energetske efikasnosti i upotrebe obnovljivih izvora energije, smanjenje troškova i emisija, te povećanje komfora i kvaliteta turističkog proizvoda.
Javni sektor – u toku je konkurs za dodjelu subvencija za kupovinu električnih i hibridnih vozila (kategorije L, M1 i N1). Ovim programom podstiče se prelazak na ekološki prihvatljiv transport u državnim institucijama i javnim službama, smanjujući emisije CO₂ i promovišući održivi transport.
Eko-fond kontinuirano planira nove inicijative koje uključuju kako državne institucije i privredu, tako i fizička lica i NVO sektor. Cilj je osigurati sveobuhvatno uključivanje različitih korisnika, kroz projekte koji podstiču energetski održiv razvoj, smanjenje emisija gasova sa efektom staklene bašte i promociju inovativnih rješenja u zaštiti životne sredine.
Od ukupno 8,8 miliona eura, koliko iznosi vrijednost programa energetske efikasnosti koji finansira Evropska unija, koliko je do sada efektivno utrošeno, koliki dio sredstava još nije iskorišćen i kada se očekuje objava novog javnog poziva?
Program energetske efikasnosti za domaćinstva usvojen je od strane Vlade Crne Gore 18. aprila 2024. godine, a implementaciju sprovodi Eko-fond u saradnji sa Ministarstvom energetike i rudarstva, uz podršku UNDP-a. Cilj programa je povećanje energetske efikasnosti u domaćinstvima, smanjenje potrošnje energije i troškova, smanjenje emisija CO₂, unapređenje kvaliteta vazduha u urbanim sredinama, te doprinos razvoju zelene ekonomije i zapošljavanju domaće radne snage, sa posebnim akcentom na sjeverni i centralni region Crne Gore.
Program se sastoji od dvije komponente:
Individualni stambeni objekti – podrška u implementaciji mjera energetske efikasnosti, uključujući termoizolaciju, energetski efikasnu stolariju, sisteme grijanja na biomasu, toplotne pumpe, split/multisplit sisteme, solarne i fotonaponske sisteme.
Kolektivne stambene zgrade u Opštini Pljevlja – unapređenje energetskih karakteristika omotača zgrada.
Ukupan budžet Programa iznosi 8,8 miliona eura, od čega 8 miliona eura finansira Evropska unija kroz IPA III, dok ostatak dolazi iz sredstava Eko-fonda (500.000 €) i budžeta Opštine Pljevlja (300.000 €).
Na ovom konkursu, za građane podneseno je 4.527 prijava, od kojih je 3.616 odobreno, a 718 odbijeno. Poslato je 3299 odluka i ugovora, u ukupnom iznosu od 6.979.476,47 €, dok je isplaćeno 2.533 zahtjeva, u iznosu od 4.499.961,63 €.
Konkurs za kolektivne stambene zgrade u Pljevljima imao je 15 prijava, sve su odobrene, a ukupni iznos odobrenih sredstava iznosi 733.063,46 €. Za preostale odobrene prijave iz Pljevalja procijenjeno je da nedostaje oko 800.000 € u budžetu; shodno tome planirane su izmjene javnog konkursa kako bi se obezbijedila raspoloživa sredstva, uključujući 400.000 € iz postojeće alokacije i dodatnu provjeru budžeta Opštine Pljevlja za preostalih 400.000 €.
Sredstva koja još nisu iskorišćena biće dostupna kroz novi javni poziv, koji se planira nakon završetka obrade svih pristiglih prijava i potvrde raspoloživog budžeta.
Možete li precizirati kolika su ukupna sredstva utrošena kroz program saradnje Crne Gore i Slovenije i koje su konkretne rezultate donijeli realizovani projekti? Planira li se nastavak saradnje?
Projekat SKLAD pokazao je da građani i krajnji korisnici zaista prepoznaju značaj prelaska na čistiju energiju i mjere energetske efikasnosti. Kada govorimo o odzivu na četiri javna poziva unutar ovog projekta, možemo reći da je interesovanje bilo izuzetno veliko.
Za prvi javni poziv, SKLAD e-mobility, koji se odnosio na subvencije za nova električna vozila, pristiglo je ukupno 19 prijava, od kojih je 16 korisnika ispunilo sve uslove konkursa. Kroz te prijave subvencionisana je kupovina ukupno 26 električnih vozila, jer su pojedini korisnici aplicirali za više vozila. Drugi javni poziv u okviru e-mobility programa imao je 33 prijave, od kojih je 20 odobreno, a subvencionisano je 27 vozila. Svim korisnicima su nakon potpisivanja ugovora isplaćena sredstva u potpunosti, što jasno pokazuje da ovakve inicijative direktno olakšavaju prelazak na ekološki prihvatljivije oblike transporta.
Što se tiče mjera energetske efikasnosti, prvi javni poziv SKLAD EE 1 izazvao je veliko interesovanje – podnijeto je 436 prijava, od kojih je 186 odobreno. Ugovori su potpisani sa 181 korisnikom, a sredstva su do sada isplaćena za 174 korisnika, u ukupnom iznosu od 282.487,02 €. Drugi javni poziv SKLAD EE donio je dodatnih 292 prijave, od kojih je 123 odobreno, ali je 5 korisnika odustalo, pa je ugovor potpisan sa 118 korisnika, uz dosadašnju isplatu sredstava u iznosu od 177.941,71 €.
Ovi rezultati jasno pokazuju da postoji snažna potreba i zainteresovanost građana za konkretne mjere koje doprinose uštedi energije, smanjenju troškova i zaštiti životne sredine. Projekat SKLAD se, zahvaljujući kontinuiranoj promociji putem medija, društvenih mreža, kao i neposrednom radu sa građanima na terenu, pokazao kao efikasan instrument u edukaciji i motivaciji građana da aktivno učestvuju u zelenoj tranziciji.
S obzirom na veliki interes i pozitivne povratne informacije korisnika, jasno je da je ovakva podrška naišla u pravo vrijeme i na prave adrese, te postoji čvrsta volja da se slični programi nastave i u budućnosti, uz dalju saradnju sa partnerima, uključujući i podršku međunarodnih donatora poput Republike Slovenije, koja je kroz ovaj projekat obezbijedila ukupno 1.000.000 eura za podršku e-mobility i mjerama energetske efikasnosti, čime je realizacija projekata bila znatno olakšana.
Da li se prilikom izbora korisnika sredstava vodi računa o regionalnoj ravnoteži – posebno kada je riječ o sjeveru Crne Gore?
Prilikom izbora korisnika sredstava prioritet nije bio striktno definisan po regionalnoj raspodjeli, već su odluke zasnovane na ispunjenosti uslova konkursa i kvalitetu prijava. Ipak, cilj programa je podrška održivim rješenjima širom teritorije Crne Gore, te se u praksi nastoji da sredstva budu dostupna korisnicima u različitim regionima, uključujući i sjever zemlje, kako bi se doprlo do što šireg broja domaćinstava i institucija.
Koji su prioriteti Eko-fonda za 2026. godinu?
Prioriteti Eko-fonda za 2026. godinu biće usmjereni na nekoliko ključnih oblasti koje smatramo od izuzetnog značaja za održivi razvoj Crne Gore. Prije svega, nastavljamo sa podrškom energetskoj efikasnosti – kako u domaćinstvima, tako i u poslovnim objektima, kao i u turizmu – kroz mjere poput termoizolacije, ugradnje visokoefikasnih sistema grijanja i pametnih rješenja za upravljanje energijom. Paralelno, podstičemo razvoj obnovljivih izvora energije, uključujući solarne kolektore i fotonaponske sisteme, što doprinosi smanjenju zavisnosti od fosilnih goriva i jača energetsku samostalnost naših zajednica.
Posebno mjesto zauzima i promocija e-mobilnosti, kroz subvencije za vozila i razvoj infrastrukture za punjenje, kako u privatnom, tako i u javnom sektoru.
Takođe, otpad i cirkularna ekonomija biće među našim prioritetima – radimo na unapređenju sistema odvojenog sakupljanja i reciklaže, tretmanu otpada, ali i na saniranju nelegalnih odgalališta otpada.
Ne manje važno je i prilagođavanje klimatskim promjenama, s posebnim naglaskom na zaštitu ugroženih područja i jačanje otpornosti lokalnih zajednica. Pored toga, cilj nam je da razvoj bude ravnomjeran, s posebnim fokusom na sjeverne i manje razvijene opštine, ali i da kroz partnerstva sa međunarodnim donatorima, institucijama i privatnim sektorom osiguramo efikasnu implementaciju projekata i dodatnu vrijednost za građane, privredu i životnu sredinu.
Kakvo je interesovanje građana za kupovinu hibridnih i električnih vozila u Crnoj Gori?
Interesovanje građana, privrednih subjekata i javnog sektora za električna i hibridna vozila u Crnoj Gori pokazuje jasnu tendenciju rasta. Kroz programe saradnje sa Republikom Slovenijom, u ovoj godini realizovano je više javnih konkursa koji obuhvataju različite korisnike, u namjeri da dođu do električnih vozila pod lakšim okolnostima.
U okviru programa „SKLAD e-mobility“, za fizička i pravna lica ukupno je dodijeljeno 300.000 eura, kroz dva konkursa, što je rezultiralo subvencijama za 53 nova električna vozila. Prvi konkurs je omogućio nabavku 26 vozila, dok je u drugom konkursu odobreno 27 vozila. Ovi rezultati jasno pokazuju značajan interes građana i privrednih subjekata za prelazak na ekološki prihvatljiv transport, uzimajući u obzir prednosti smanjenja emisija CO₂ i finansijskih podsticaja koje pruža država.
Pored toga, u okviru posebnog konkursa za javni sektor, na dobrom smo putu da dodijelimo 134.000 eura za nabavku električnih i hibridnih vozila. Sredstva su korišćena za finansijsku podršku institucijama poput Zelenila doo, Opštine Bar, Pošte Crne Gore, RTCG i Univerziteta Crne Gore. Ovaj program omogućava državnim organima i javnim službama da aktivno promovišu koncept e-mobilnosti, smanjuju emisije gasova sa efektom staklene bašte i služe kao primjer drugim sektorima.
Takođe, posebnu pažnju posvećujemo i razvoju infrastrukture za električna vozila. Kroz projekat investicionih podsticaja za nabavku punionica, ukupne vrijednosti 94.687,98 eura, omogućeno je postavljanje prve javno dostupne punionice u Prijestonici Cetinje, čime se direktno podstiče dalji rast broja električnih i hibridnih vozila i stvara neophodna mreža za njihovo punjenje.
Ukupno gledano, kroz sva tri programa saradnje Crne Gore i Slovenije u oblasti elektromobilnosti dodijeljeno je oko 434.000 EUR, a rezultati pokazuju ne samo interesovanje za električna i hibridna vozila, već i konkretan doprinos smanjenju zagađenja, promociji održivog transporta i razvoju infrastrukture za e-mobilnost. Planira se nastavak saradnje i u narednom periodu, sa ciljem daljeg podsticanja e-mobilnosti i uključivanja većeg broja korisnika iz različitih sektora.
Kakvo je interesovanje za javni konkurs za sufinansiranje mjera energetske efikasnosti namijenjen fizičkim licima koja pružaju ugostiteljske usluge u domaćinstvu i seoskom domaćinstvu?
Interesovanje vlasnika turističkih i seoskih domaćinstava za uvođenje mjera energetske efikasnosti je izrazito veliko i potvrđuje da crnogorski turizam sve snažnije prati evropske trendove održivog razvoja i zelenih standarda.
Program za podsticanje energetske efikasnosti u ovim objektima pokrenut je zaključcima Vlade u maju 2024. godine, u saradnji sa Ministarstvom energetike i Ministarstvom turizma, a Eko-fond je zadužen za njegovu implementaciju. Program je vrijedan 500.000 eura i finansira se u okviru IPA III podrške Evropske komisije, kao dio paketa usmjerenog na ublažavanje energetske krize i jačanje otpornosti turističkog sektora.
Cilj je jasan – smanjiti potrošnju energije, emisije CO₂ i troškove poslovanja, povećati komfor za goste i podstaći razvoj održivog i ekološki odgovornog turizma širom Crne Gore. U fokusu su mjere poput ugradnje termoizolacije, nove energetski efikasne stolarije, toplotnih pumpi, sistema na biomasu, solarnih kolektora i fotonaponskih sistema.
Program je izazvao snažnu reakciju tržišta. Pristiglo je ukupno 58 prijava, od kojih je 40 već odobreno, 8 odbijeno, a 10 je u proceduri. Ukupno je potpisan 41 ugovor sa korisnicima i kvalifikovanim izvođačima, a do sada je dodijeljeno 199.295,25 €. Preostali iznos od oko 300 hiljada eura biće raspoređen u narednim mjesecima, s obzirom na kontinuiran priliv novih prijava i rast interesovanja.
Važno je naglasiti da je uveden transparentan i moderan digitalni sistem — prijave se podnose isključivo elektronski, a izvođači se biraju na osnovu jasnih kriterijuma i kvaliteta. Time se osigurava efikasna, kontrolisana i odgovorna realizacija svakog projekta, sa terenskom provjerom stanja prije i poslije ugradnje opreme.
Ovaj program predstavlja značajan iskorak za razvoj zelenog turizma i pokazuje spremnost naših građana da ulažu u savremene, čiste energetske tehnologije. Istovremeno, Eko-fond nastavlja da unapređuje modele podrške, kako bi u narednom periodu još veći broj turističkih objekata postao energetski efikasan, konkurentan i usklađen sa najboljim evropskim praksama.
Da li je Eko-fond zainteresovan za učešće u novim evropskim inicijativama, poput “Green Homes” ili “Western Balkans Energy Transition”?
Eko-fond aktivno prati evropske inicijative u oblasti energetske efikasnosti, obnovljivih izvora energije i održivog razvoja, s posebnim interesovanjem za projekte poput ‘Green Homes’ (Zeleni domovi) i ‘Western Balkans Energy Transition’ (Energetska tranzicija Zapadnog Balkana). Konkretno učešće u ovim programima zavisi od pripreme kvalitetnih projektnih prijedloga i odobrenja nadležnih institucija, ali Eko-fond je otvoren za saradnju, razmjenu iskustava i apliciranje, sa ciljem podrške energetskim i ekološkim transformacijama u Crnoj Gori.
